ΑΜΕΡΙΚΑΝΙΚΗ ΣΗΨΗΓΟΝΙΑ

Η Αμερικανική Σηψηγονία συνυπάρχει με τα μελίσσια από την εποχή του Αριστοτέλη (335-322 π.Χ), ο οποίος την περίγραψε «ως έχουσα χρώμα σκουριάς με αποκρουστική μυρωδιά». 

Η ασθένεια εντοπίστηκε για πρώτη φορά στην Κύπρο το 1958 και από τότε προκαλεί σοβαρές ζημιές στη μελισσοκομία και ταλαιπωρία των αρμοδίων αρχών και των μελισσοκόμων. Η καταπολέμηση και η εκρίζωση της Αμερικανικής Σηψηγονίας φαίνεται ότι πρέπει να απασχολήσει περισσότερο τους μελισσοκόμους και λιγότερο τις αρμόδιες αρχές του κράτους. Η ασθένεια είναι από τις πιο σημαντικές αν αναλογιστεί κανείς ότι είναι δυνατόν να

καταστρέψει το μελίσσι και ότι τα σπόρια του βακτηρίου είναι ικανά να διατηρηθούν για πολλές δεκαετίες, υπό οποιεσδήποτε συνθήκες, χωρίς να χάσουν τη βλαστική τους ικανότητα.

               

                  1. Τι είναι η Αμερικανική Σηψηγονία;

Η Αμερικανική Σηψηγονία χαρακτηρίζεται ως λοιμώδης ασθένεια με επιζωοτικό χαρακτήρα, που εκδηλώνεται μόνο στο γόνο των μελισσών.

                             2. Που οφείλεται;

Το παθογόνο αίτιο της ασθένειας είναι ο Paenibacillus larvae subsp. larvae .

                

                  3. Μορφολογία του παθογόνου αιτίου

Ο Paenibacillus larvae larvae είναι θετικό κατά Gram σπορογόνο βακτήριο, διαστάσεων 0.5-0,6Χ1,5-6 μm, με ελαφρά στρογγυλεμένα άκρα, συχνά όμως στις μικρο-βιολογικές καλλιέργειες και τις προσβεβλημένες προνύμφες εμφανίζεται με νηματόμορφη όψη. Οι σπόροι αποτελούν τη μορφή διάδοσης του μικροβίου, ενώ οι βλαστικές του μορ-φές δεν μπορούν να μεταδώσουν την ασθένεια.

            4. Ανθεκτικότητα του παθογόνου παράγοντα

Οι σπόροι χαρακτηρίζονται από μεγάλη ανθεκτικότητα και μακροβιότητα, η δε καταστροφή τους είναι πολύ δύσκολη.

                  5. Εποχή εμφάνισης της ασθένειας

Η ασθένεια είναι δυνατόν να παρατηρηθεί οποιαδήποτε εποχή του χρόνου, αρκεί τα μελίσσια να εκτρέφουν γόνο και στην τροφή των προνυμφών να υπάρχουν οι σπόροι του Paenibacillus larvae larvae. Οι μεγαλύτερες απώλειες από Αμερικανική Σηψηγονία των μελισσιών παρατηρούνται περίπου στα μέσα και προς το τέλος της μελισσοκομικής χρονιάς.

                               6. Συμπτώματα

Για να υπάρξουν συμπτώματα πρέπει να εκδηλωθεί η ασθένεια. Για να εκδηλωθεί όμως η ασθένεια, πρέπει να συνυπάρξουν οι παράγοντες:

α) Περιβάλλον - (κηρήθρες, τοποθεσία κυψέλης, διατροφή κ.λπ.)

β) Ο ευαίσθητος ξενιστής - (προνύμφη ηλικίας μικρότερης των 55 ωρών)

γ) Ο παθογόνος παράγοντας-(σπόροι του Paenibacillus larvae larvae)

Ο συνδυασμός των πιο πάνω παραγόντων επιτρέπουν την εγκατάσταση του παθογόνου παράγοντα μέσα στο μελίσσι, τη μόλυνση των προνυμφών, την ανάπτυξη και πολλαπλασιασμό του βακίλου μέσα στο σώμα της προνύμφης και την εμφάνιση των συμπτωμάτων της ασθένειας. Συνήθως η εξέλιξη της ασθένειας είναι αρκετά αργή και στα μελίσσια που δεν επιτηρούνται συστηματικά, η ασθένεια γίνεται αντιληπτή μόνο όταν η δραστηριότητα του προσβεβλημένου μελισσιού μειωθεί σημαντικά. 

Τα κυριότερα συμπτώματα που χαρακτηρίζουν την ασθένεια είναι τα ακόλουθα:

1. Μείωση της δραστηριότητας του μελισσιού.

2. Τη χαρακτηριστική εμφάνιση του σφραγισμένου γόνου.

3. Την οσμή ψαρόκολλας να εξέρχεται από την είσοδο της κυψέλης ή στα πλαίσια του σφραγισμένου γόνου.

4. Το λέπι της σηψηγονίας είναι το ξηρό, σκοτεινού χρώματος, υπόλειμμα του σώματος της νεκρής προνύμφης, που βρίσκεται προσκολλημένο στον πυθμένα του κελιού.

Η ασθένεια προσβάλλει τις προνύμφες σε όλα τα στάδια της ανάπτυξής τους, τα συμπτώματα όμως γίνονται αντιληπτά μετά το σφράγισμα των κελιών.

Οι νεκρές από Αμερικανική Σηψηγονία προνύμφες-νύμφες χάνουν γρήγορα τη μορφή τους και το χρωματισμό τους. Το σώμα τους μαλακώνει και στη συνέχεια κατακάθεται στα κατώτερα τοιχώματα του κελιού και παίρνει χρώμα στην αρχή γκριζοκίτρινο και αργότερα καστανό που με τον καιρό γίνεται καφέ σκούρο.

Στο στάδιο αυτό το σώμα της προνύμφης έχει μεταβληθεί σε μια κολλώδη ελαστική μάζα, ώστε βυθίζοντας μέσα στο κελί ένα σπίρτο και το τραβήξουμε προς τα έξω, σχηματίζεται μια κολλώδης ελαστική κλωστή μήκους 2-10 εκατοστά.

Μετά από παρέλευση κάποιου χρονικού διαστήματος, τα πτώματα των προνυμφών αποξηραίνονται και σχηματίζουν ένα σκληρό λεπτό σκοτεινόχρωμο κατακάθισμα στερεά προσκολλημένο στα τοιχώματα του κελιού, το λεγόμενο λέπι της σηψηγονίας.

                                    7. Διάγνωση

Η κλινική διάγνωση στηρίζεται στην εμφάνιση των κα-λυμμάτων των κελιών (βυθισμένα, σκοτεινόχρωμα, ενώ σε πολλά από αυτά παρουσιάζονται τρύπες ή σχισμές στο κέντρο με ανοίγματα ανωμάλου περιγράμματος), το χρωματισμό, την εμφάνιση και τη μορφολογία του προσβεβλημένου γόνου, τη θέση της προνύμφης μέσα στο κελί, την χαρακτηριστική οσμή, την κολλώδη υφή των νεκρών προνυμφών, στην παρουσία των σηψηγονικών λεπιών και στη διάσπαρτη μορφή του γόνου.

Τα σφραγίσματα των κελιών που περιέχουν τις νεκρές προνύμφες είναι λεπτά, βυθισμένα, σκοτεινού χρώματος και με υγρή εμφάνιση. Η διαδικασία απομάκρυνσης των σφραγισμάτων και των νεκρών προνυμφών αρχίζει μόλις οι καθαρίστριες μέλισσες εντοπίσουν τις νεκρές προνύμφες, αφού ο θάνατος των προσβεβλημένων προνυμφών συμβαίνει συνήθως μετά το σφράγισμα των κελιών.

Οι μέλισσες αδυνατούν να απομακρύνουν το λέπι της σηψηγονίας που είναι προσκολλημένο στα τοιχώματα του κελιού με αποτέλεσμα να καταστρέφουν τα τοιχώματα των κελιών. Η μολυσμένη παραμάνα μέλισσα μεταφέρει τους σπόρους του παθογόνου παράγοντα στην τροφή της προνύμφης. Η προσβεβλημένη προνύμφη πεθαίνει αμέσως μετά το σφράγισμα του κελιού ή κατά το στάδιο της νύμφης

Το σώμα της νεκρής προνύμφης ή νύμφης αποσυντίθεται και

μετατρέπεται σε μια κολλώδη ελαστική μάζα. Η καθαρίστρια μέλισσα μολύνεται με σπόρους του παθογόνου παράγοντα καθώς προσπαθεί να απομακρύνει το σώμα της νεκρής προνύμφης ή το λέπι της σηψηγονίας.

Μερικές εβδομάδες μετά από το θάνατο της προνύμφης ή νύμφης τα πτώματα των προνυμφών αποξηραίνονται και

σχηματίζουν ένα σκληρό λεπτό σκοτεινόχρωμο κατακάθισμα

στερεά προσκολλημένο στα τοιχώματα του κελιού, το λεγόμενο λέπι της σηψηγονίας.

Οι μέλισσες εντοπίζουν τις προσβεβλημένες ή νεκρές νύμφες, ξεσφραγίζουν τα κελιά και απομακρύνουν το περιεχόμενό του. Επειδή τα σφραγίσματα δεν απομακρύνονται από μια και μόνο μέλισσα αλλά από πολλές και σε διαφορετικό χρόνο, πολλά από τα σφραγίσματα παρουσιάζουν σχισμές ή τρύπες ποικίλου μεγέθους και ακανόνιστου περιγράμματος. Η μη φυσιολογική όψη των σφραγισμάτων, τα πολυάριθμα μισανοιγμένα ή και κλειστά ακόμα κελιά που περιέχουν νεκρό γόνο και η ακανόνιστη διασπορά τους ανάμεσα στον σφραγισμένο και ασφράγιστο γόνο, προσδίδουν στην κηρήθρα του γόνου την όψη μωσαϊκού. Καθώς προχωρεί η ασθένεια, αναδύεται από την κυψέλη και τις κηρήθρες του προσβεβλημένου μελισσιού μια δυσάρεστη οσμή, που θυμίζει ψαρόκολλα, η οποία οφείλεται στα προϊόντα αποσύνθεσης του σώματος της νεκρής προνύμφης από την παραγωγή υδροθείου και φαινυλακετικού οξέως. Εύκολα μπορούμε να βυθίσουμε ένα σπιρτόξυλο σε ένα τέτοιο κελί, το οποίο καθώς το βγάζουμε, παρατηρούμε μια κολλώδη, καφέ σκούρα μάζα που δεν είναι τίποτα άλλο, παρά η σαπισμένη προνύμφη.

Επίσης σε προχωρημένο στάδιο ο σφραγισμένος γόνος είναι διάσπαρτος καθώς οι ενήλικες μέλισσες, προσπαθούν να απομακρύνουν/καθαρίσουν το νεκρό γόνο, διαδικασία που γίνεται όλο και πιο δύσκολη για τις μέλισσες καθώς η κολλώδης ελαστική μάζα στεγνώνει και μετατρέπεται σε “λέπι”, που δύσκολα αποκολλάται από τα τοιχώματα του κελιού. Η διάγνωση, εκτός από τα παραπάνω παθογνωμονικά συμπτώματα, μπορεί να γίνει και εργαστηριακά με την απομόνωση, ανάπτυξη και ταυτοποίηση του παθογόνου παράγοντα.

Στις αμφίβολες περιπτώσεις ή στις σύμμεικτες μολύνσεις η διάγνωση γίνεται στο εργαστήριο με μικροβιολογικές εξετάσεις δειγμάτων γόνου.

                                8. Πρόγνωση

Η Αμερικανική Σηψηγονία είναι πολύ βαριά ασθένεια και η συνήθης απόληξη του μελισσιού είναι ο θάνατός του, είτε ύστερα από μερικούς μήνες είτε μετά από μερικά χρόνια.

                        9. Διασπορά της ασθένειας

Η μετάδοση της ασθένειας μέσα στην κυψέλη γίνεται με τις εργάτριες μέλισσες καθαρίστριες μέλισσες, οι οποίες στην προσπάθειά τους να καθαρίσουν τα κελιά των κηρηθρών από το μολυσμένο περιεχόμενό τους, μολύνουν με σπόρους του παθογόνου παράγοντα τα στοματικά τους μόρια και τα πόδια τους αλλά και τα γειτονικά κελιά, και μεταφέρουν (διασπείρουν) τους σπόρους σε ολόκληρη την κυψέλη.

Στη συνέχεια οι ίδιες μέλισσες σαν τροφοδότριες (παραμάνες μέλισσες) μολύνουν με τους σπόρους που υπάρχουν στα στοματικά τους μόρια την τροφή των προνυμ-

φών και έτσι εκδηλώνεται η ασθένεια στις ευαίσθητης ηλικίας προνύμφες. Η μόλυνση της προνύμφης με σπόρους του παθογόνου παράγοντα δυνατό να γίνει και από το κελί της κηρήθρας (τοιχώματα), όταν αυτή αναπτύσσεται σε κελί που προηγουμένως περιείχε νεκρή από Αμερικανική Σηψηγονία προνύμφη. Οι σπόροι του παθογόνου παράγοντα εισέρχονται στο πεπτικό σύστημα της προνύμφης με την τροφή της (βασιλικό πολτό). Οι σπόροι βλαστάνουν στο πεπτικό σύστημα, αλλά ο πολλαπλασιασμός των βακίλων γίνεται στην αιμολέμφο της μολυσμένης προνύμφης που βρίσκεται στο στάδιο μεταξύ προχρυσαλλίδας και χρυσαλλίδας. Ο πολλαπλασιασμός των βακίλων και η παραγωγή τοξικών προϊόντων έχει ως αποτέλεσμα τη σηψαιμία και τον θάνατο του γόνου των μελισσών. Ο θάνατος των προσβεβλημένων προνυμφών επέρχεται (συμ-

βαίνει) κατά κανόνα αφού θα έχει σφραγιστεί το κελί, περίπου εννέα ημέρες από την εκκόλαψη της προνύμφης από το αυγό. Καμιά φορά η αναπτυσσόμενη μέλισσα πεθαίνει αφού θα έχει φτάσει στο στάδιο της χρυσαλλίδας. Κάθε λέπι της σηψηγονίας περιέχει περίπου δύο δισεκατομμύρια σπόρους, οι οποίοι παραμένουν ζωντανοί για μεγάλο χρονικό διάστημα και είναι έτοιμοι να βλαστήσουν και να αναπτυχθούν σε μορφή βακίλων μόλις φτάσουν στο έντερο της προνύμφης. Έχει διαπιστωθεί ότι για τη μόλυνση μιας νεαρής προνύμφης ηλικίας 24 ωρών αρκούν 10 μόνο σπόροι. Για να μολυνθούν αλλά και για να εκδηλώσουν την ασθένεια οι προνύμφες μεγαλύτερης ηλικίας χρειάζεται να μολυνθεί η τροφή τους (βασιλικός πολτός) με μερικές εκατοντάδες χιλιάδες σπόρους.

Σε κάθε μολυσμένη κηρήθρα, ο αριθμός των λεπιών της σηψηγονίας μπορεί να κυμαίνεται από μερικές δεκάδες μέχρι χιλιάδες και αποτελούν μια ανεξάντλητη αποθήκη σπόρων και πηγή συνεχούς μόλυνσης όχι μόνο για το συγκεκριμένο μελίσσι αλλά για όλο το μελισσοκομείο.

Η μετάδοση της ασθένειας έξω από την κυψέλη γίνεται από τις εργάτριες μέλισσες και τους κηφήνες που μπαίνουν σε άλλες κυψέλες, από τα σφάλματα προσανατολισμού, τη λεηλασία των εξασθενημένων από την ασθένεια μελισσιών, με τους αφεσμούς (πουλιά), με το γλείψιμο των κηρήθρων που περιέχουν υπολείμματα μελιού και των άλλων τμημάτων των εγκαταλειμμένων μολυσμένων κυψελών.

Ορισμένα αρπακτικά και παράσιτα (σφήκες, κηροσκώρος) είναι δυνατό να παίξουν κάποιο ρόλο στη μετάδοση της ασθένειας. Ο κυριότερος όμως παράγοντας μετάδοσης της ασθένειας είναι ο μελισσοκόμος και ο κυριότερος περιοριστικός παράγοντας ο κηροσκώρος. Ο μελισσοκόμος, ο οποίος αν και κατέχει μελίσσια, έχει περιορισμένες γνώσεις της βιολογίας της μέλισσας και της ορθολογικής διαχείρισης των μελισσιών, δεν είναι εξοικειωμένος με τα συμπτώματα των ασθενειών του γόνου και των ενηλίκων με

λισσών, δεν προβαίνει σε έγκαιρες και συστηματικές επιθεωρήσεις των μελισσιών του, δεν ζητά τη βοήθεια άλλων μελισσοκόμων και των αρμοδίων αρχών και συνήθως αποκρύπτει τα όποια προβλήματα, που δυνατό να αντιμετωπίζει κατά την άσκηση της μελισσοκομίας.

Ο κηροσκώρος αρχίζει την καταστροφική του δράση στις κηρήθρες των εξασθενημένων από οποιαδήποτε αιτία μελισσιών, με αποτέλεσμα οι κηρήθρες να καταλήγουν σε μια πυκνή μάζα υφαδιών και κοπράνων του κηροσκώρου και υπολειμμάτων καταστραμμένων κηρηθρών. Οι καταστραμμένες από τον κηρόσκωρο κηρήθρες και το περιεχόμενο σε αυτές μέλι και γύρη, δύσκολα λεηλατείται από τις μέλισσες των άλλων μελισσιών που είναι εγκατεστημένα στην περιοχή. Ο κηροσκώρος χαρακτηρίζεται ως εχθρός αλλά και ως μεγάλος ευεργέτης του μελισσοκόμου γιατί εκτελεί χρέη νεκροθάφτη των μελισσιών. Στην προσπάθεια του να βοηθήσει το προσβεβλημένο από την ασθένεια μελίσσι ο μελισσοκόμος με τους μελισσοκομικούς χειρισμούς και την άγνοια των συμπτωμάτων των κυριότερων ασθενειών των μελισσών, μολύνει τα εργαλεία του και τον μελισσοκομικό εξοπλισμό και στη συνέχεια με τις ενέργειές του μολύνει ολόκληρο το μελισσοκομείο. Η εγκατάλειψη των μελισσιών και του μελισσοκομικού εξοπλισμού αποτελεί κίνδυνο για την διασπορά της ασθένειας γιατί αποτελεί ανοικτή πρόσκληση σε γεύμα όλων των μελισσών της περιοχής. Ο μελισσοκόμος μεταφέρει πολλές φορές την ασθένεια στο μελισσοκομείο του με την αγορά φτηνών αλλά μολυσμένων μελισσοκομικών υλικών (κυψέλες, πλαίσια, μελιτοεξαγωγείς κ.λπ.) και τη χρησιμοποίησή τους χωρίς να προηγηθεί απολύμανσή τους, με την διατροφή των μελισσιών του με μολυσμένο μέλι άγνωστης προέλευσης ή μελισσοτροφές και με την σύλληψη και την εγκατάσταση αφεσμών άγνωστης προέλευσης.

Η μετάδοση της ασθένειας από περιοχή σε περιοχή γίνεται με τις μετακινήσεις των νομαδικών μελισσοκομείων και τις εμπορικές πράξεις αγοραπωλησίας μελισσιών, βασιλισσών, αφεσμών κ.λπ. Η φυσική εξάπλωση της ασθένειας είναι χαμηλή επειδή οι περισσότεροι σπόροι απομακρύνονται από τις ενήλικες μέλισσες και επειδή μόνο οι πολύ νεαρές προ-

νύμφες είναι ευπρόσβλητες.

                                10. Καταπολέμηση

Για την επιτυχή καταπολέμηση της Αμερικανικής Σηψηγονίας απαιτείται ικανοποιητική γνώση των συμπτωμάτων και των μηχανισμών μετάδοσης της ασθένειας, και ομαδικό πνεύμα συνεργασίας μεταξύ των μελισσοκόμων. Η ασθένεια δεν αποτελεί πρόβλημα που απασχολεί μόνο ένα μελισσοκόμο αλλά ολόκληρη τη μελισσοκομία και σαν τέτοια πρέπει να αντιμετωπίζεται. Η ενημέρωση και η εκπαίδευση των μελισσοκόμων πρέπει να είναι συνεχής, όχι μόνο θεωρητικά, αλλά κυρίως στο επίπεδο μελισσοκομείου ώστε να έχουν καλή γνώση των συμπτωμάτων των ασθενειών των μελισσών και των τρόπων αντιμετώπισής τους.

Ο μελισσοκόμος πρέπει να έχει την απαιτούμενη μελισσοκομική εμπειρία, τις γνώσεις και την ικανότητα να αναγνωρίζει τα συμπτώματα των κυριότερων ασθενειών των μελισσών. Τούτο επιτυγχάνεται με την συμμετοχή του στους κατά τόπους μελισσοκομικούς συνδέσμους, σε σεμινάρια και με την συνεργασία και την δημιουργία φιλικών σχέσεων με πιο έμπειρους μελισσοκόμους. Οι ερασιτέχνες μελισσοκόμοι πρέπει να εκμεταλλεύονται κάθε ευκαιρία που τους παρέχεται για να εμπλουτίσουν τις γνώσεις τους και να αποκτήσουν την απαραίτητη εμπειρία που θα τους επιτρέψει να προστατέψουν τα μελίσσια τους και να συνεχίσουν την τόσο ευχάριστη ενασχόλησή τους.

Για τη συνεχή ενημέρωση και ενίσχυση των γνώσεων των άλλων μελισσοκόμων αλλά και της υπενθύμισης στον ίδιο τον μελισσοκόμο των συμπτωμάτων της ασθένειας πρέπει ο κάθε μελισσοκόμος να διατηρεί μια καλά συντηρημένη κηρήθρα προσβεβλημένου γόνου στην οποία θα ανατρέχει όποτε χρειαστεί. Στενή συνεργασία μεταξύ των μελισσοκόμων, των οργανώσεών τους και των αρμοδίων αρχών. Σε αυτό βρίσκει εφαρμογή το γνωστό γνωμικό «σήμερα γιορτή δική μου αύριο δική σου». 

Οι ασθένειες των μελισσών δεν αποτελούν ατομικό πρόβλημα αλλά πρέπει να αντιμετωπίζονται ομαδικά γιατί μακροπρόθεσμα κινδυνεύει ολόκληρος ο κλάδος της μελισσοκομίας. Δεδομένου ότι η θεραπεία της ασθένειας είναι κάπως δύσκολη και δαπανηρή ο μελισσοκόμος πρέπει να επαγρυπνεί και να παίρνει όλα τα απαιτούμενα προφυλακτικά μέτρα.

                           Τα μέτρα αυτά είναι:

Όλες οι κυψέλες πρέπει να φέρουν κάποιο σημείο αναγνώρισης (αριθμούς, γράμματα). Η προστασία του μελισσοκομείου και του μελισσοκομικού κεφαλαίου επιτυγχάνεται με τη συνεχή εισαγωγή αποστειρωμένου μελισσοκομικού εξοπλισμού, υγιών και ανθεκτικών στελεχών μελισσών. Οι κηρήθρες πρέπει να αντικαθίστανται τακτικά, (συστηματική απομάκρυνση των παλιών σκουρόχρωμων κηρήθρων και διαδοχική -μέσα σε μια τριετία- αντικατάσταση όλων των κηρήθρων μιας κυψέλης με καινούριες κηρήθρες). Οι πλαισιοκηρήθρες, τα πατώματα και οι κυψέλες που προέρχονται από καταστραμμένα από την Αμερικανική Σηψηγονία μελίσσια πρέπει να σημαίνονται με τέτοιο τρόπο, ώστε να αναγνωρίζονται εύκολα. Η τοποθεσία εγκατάστασης του μελισσοκομείου επηρεάζει τόσο την απόδοση όσο και την υγιεινή κατάσταση των μελισσιών. Ο μελισσοκόμος πρέπει να προγραμματίζει έγκαιρα όλες τις εργασίες που πρέπει να γίνουν στα μελίσσια του και να τα επιβλέπει συνεχώς, ώστε να αποφεύγει τις ζημιές που μπορούν να προκύψουν από δικούς του κακούς χειρισμούς, από ανωμαλίες των καιρικών συνθηκών ή αδυναμίες του μελισσιού και τις ασθένειες, ώστε να επεμβαίνει έγκαιρα και να τις θέτει υπό έλεγχο.

Κατά την διάρκεια της ανάπτυξης των μελισσιών (την άνοιξη) πρέπει: Οι ερασιτέχνες μελισσοκόμοι να ελέγχουν συστηματικά τουλάχιστον τρεις φορές όλα τα πλαίσια του γόνου των μελισσιών που κατέχουν. Οι ημιεπαγγελματίες και οι επαγγελματίες μελισσοκόμοι να ελέγχουν λεπτομερειακά μια φορά όλα τα πλαίσια του γόνου των μελισσιών τους. Οι έλεγχοι επαναλαμβάνονται ακόμα δύο φορές, ελέγχοντας τουλάχιστον τρία πλαίσια γόνου από τον κάθε γονοθάλαμο του μελισσιού. Ανάλογα με την επιζωοτιο-

λογική κατάσταση του μελισσοκομείου είναι δυνατό να αυξηθεί και ο αριθμός των πλαισίων που θα εξετάζονται. Σε όλα τα μελίσσια που κατά την άνοιξη υφίστανται μελισσοκομικούς χειρισμούς (όπως προσθήκη πατωμάτων, ανταλλαγή κηρήθρων και γόνου ή ενίσχυση του πληθυσμού τους) πρέπει μετά από αυτούς τους χειρισμούς να επιθεωρούνται λεπτομερειακά όλα τα πλαίσια του γόνου, αφού προηγουμένως απομακρυνθούν οι μέλισσες που τα καλύπτουν. Ο μελισσοκόμος που απασχολεί εποχικό προσωπικό για να τον βοηθάει στις διάφορες εργασίες του μελισσοκομείου πρέπει να είναι σε θέση να το εποπτεύει και να συντονίζει τις διάφορες δραστηριότητές του. Ακόμα να φροντίσει να εκπαιδεύσει και το προσωπικό αυτό στη διάγνωση των ασθενειών του γόνου. Στην αντίθετη περίπτωση το προσωπικό αυτό θα χρησιμοποιείται για άλλες εργασίες, όπως ο τρυγητός, το απολέπισμα των κηρήθρων, η δε επιθεώρηση του γόνου των μελισσών θα πρέπει να γίνεται αποκλειστικά από τον ίδιο τον μελισσοκόμο.

Όλα τα μελίσσια άγνωστης προέλευσης και όχι ξεκάθαρου νοσολογικού ιστορικού πρέπει να τοποθετούνται σε ένα μελισσοκομείο καραντίνας και να επιτηρούνται για μια μελισσοκομική περίοδο. Στον ίδιο χώρο συγκεντρώνονται και όλα τα προσβεβλημένα από Αμερικανική Σηψηγονία μελίσσια. Κατά την διάρκεια του τρυγητού πρέπει να ελέγχονται τα πλαίσια γόνου που υπάρχουν στο γονοθάλαμο καθώς και τα πλαίσια που φέρουν μέλια. Μετά την εκδήλωση λεηλασίας στο μελισσοκομείο πρέπει να ελέγχεται ο γόνος όλων των μελισσιών του μελισσοκομείου, ιδιαίτερα ο γόνος που εξακολουθεί να παραμένει σφραγισμένος στις κηρήθρες του γόνου. Σε αμφίβολες καταστάσεις ο μελισσοκόμος πρέπει να καταφεύγει στη βοήθεια του εργαστηρίου και στις συμβουλές των υπαλλήλων των αρμοδίων υπηρεσιών.

Οι σπόροι του Paenibacillus larvae larvae είναι πολύ ανθεκτικοί στα περισσότερα απολυμαντικά αλλά και στις υψηλές θερμοκρασίες. Για αυτό το λόγο σε πολλές χώρες έχουν υιοθετηθεί διάφορα μέτρα που αποσκοπούν στο να περιοριστεί ο κίνδυνος διασποράς της ασθένειας όπως:

1. Αποτέφρωση των προσβεβλημένων από την ασθένεια μελισσιών. Οι μέλισσες θανατώνονται το βράδυ, στη συνέχεια οι κυψέλες με όλο το περιεχόμενό τους μεταφέρονται σε ένα βαθύ λάκκο όπου καίγονται και τα υπολείμματά τους θάβονται καλά, ώστε να μην είναι δυνατή η εκταφή τους από τα ζώα.

2. Απομάκρυνση και καταστροφή των κηρήθρων που περιέχουν προσβεβλημένο γόνο και «λέπια της σηψηγονίας».

3. Απολύμανση των κυψελών και των ξύλινων εξαρτημάτων της κυψέλης:

α) Κάψιμο με το φλόγιστρο. Με ένα δυνατό φλόγιστρο καίγονται επιφανειακά το εσωτερικό της κυψέλης και τα άλλα της ξύλινα μέρη μέχρι να πάρει το ξύλο καστανό χρώμα. Δίνεται ιδιαίτερη προσοχή στις γωνιές, στους αρμούς και στις χαραμάδες, που τυχόν υπάρχουν στην κυψέλη. Είναι καλή και εύκολη μέθοδος, για να είναι όμως αποτελεσματική πρέπει να γίνεται επιμελημένη εργασία, που απαιτεί πολύ χρόνο.

β) Ξηρή θερμότητα, που επιτυγχάνεται σε ειδικούς φούρνους μέσα στους οποίους απολυμαίνονται όλα τα ξύλινα και μεταλλικά μέρη της κυψέλης.

γ) Υγρή θερμότητα κυρίως με τη μορφή βραστού νερού εμπλουτισμένου με χημικές ουσίες που αυξάνουν την απολυμαντική του δύναμη. Οι κυψέλες βυθίζονται μέσα σε καζάνι με βραστό νερό για 15-20 λεπτά.

δ) Εμβάπτιση των κηρήθρων για τριάντα λεπτά σε διάλυμα Νερού Javel 2 χλωρομετρικών μονάδων.

ε) Εμβάπτιση σε λουτρό παραφίνης θερμοκρασίας 160C για 10 λεπτά.

στ) Εμβάπτιση των κυψελών για 15 λεπτά σε διάλυμα καυστικής σόδας 0.5-1% σε νερό θερμοκρασίας 60C ή και παραπάνω. Στην περίπτωση αυτή για να προφυλαχθεί ο μελισσοκόμος από το καυστικό υγρό χρειάζονται ειδικά γάντια, γυαλιά για τα μάτια, ελαστική ποδιά, και εργαλεία συγκράτησης της κυψέλης μέσα στο καζάνι.

ζ) Μετάγγιση των μελισσών.

η) Διπλή μετάγγιση.

θ) Αποστείρωση των κηρήθρων και του μελιού με την χρησιμοποιήση ακτινοβολίας με ακτίνες γ. Είναι δαπανηρή μέθοδος και απαιτεί ειδικές εγκαταστάσεις.

ι) Απολύμανση με οξείδιο του αιθυλενίου. Το οξείδιο του αιθυλενίου είναι δηλητηριώδες αέριο και η χρήση του γίνεται μόνο σε ειδικά απολυμαντήρια από ειδικευμένο προσωπικό. Οι κηρήθρες που έχουν μέλι ή «λέπια της σηψηγονίας» δεν απολυμαίνονται γιατί το αέριο δρα κυρίως επιφανειακά. Δεν επιτρέπεται η χρήση του αερίου αυτού.

Η Συστηματική επιθεώρηση του γόνου των μελισσιών όταν η μελισσοκομική πρακτική το απαιτεί και σε κάθε περίπτωση, που η ασθένεια διαπιστώνεται για πρώτη φορά στη περιοχή εγκατάστασης του μελισσοκομείου. Κατά την επιθεώρηση πρέπει να εξετάζονται όσο το δυνατό περισσότερες κηρήθρες του γόνου τόσο από το γονοθάλαμο όσο και από τους ορόφους-πατώματα των κυψελών n Όποτε γίνονται μελισσοκομικοί χειρισμοί να γίνεται και επιθεώρηση της γονοφωλιάς και της κατάστασης του γόνου και των τροφικών αποθεμάτων. Η καλή επιθεώρηση απαιτεί καλή όραση, να έχουν απομακρυνθεί οι μέλισσες από την εξεταζόμενη κηρήθρα, κατάλληλο φωτισμό και έκθεση της

κηρήθρας. Το κρίσιμο όριο, πέρα από το οποίο αυξάνει βάσιμα ο κίνδυνος να προκληθούν οικονομικές ζημιές δηλαδή να νοσήσει πράγματι το προσβεβλημένο από Αμε-

ρικανική Σηψηγονία μελίσσι, είναι όταν ξεπεραστεί ο αριθμός των 100 προσβεβλημένων από την ασθένεια προνυμφών. Ο μοναδικός τρόπος για να ξεριζωθεί η ασθένεια από το προσβεβλημένο μελίσσι είναι να απομακρυνθούν και να καταστραφούν όλοι οι σπόροι (όλες οι κηρήθρες με προσβεβλημένο γόνο, που περιέχουν λέπια της σηψηγονίας καθώς και οι κηρήθρες που δυνατό να περιέχουν μολυσμένο με σπόρους μέλι και γύρη πρακτικά τούτο είναι αδύνατο). Καταστροφή των προσβεβλημένων μελισσιών εφαρμόζεται σε πολλές χώρες και είναι η καλύτερη μέθοδος για την παρεμπόδιση της επανεμφάνισης της ασθένειας και την πιθανή εξάλειψή της, εφόσον η ασθένεια εντοπίζεται σε μικρό αριθμό μελισσιών και σε περιορισμένο χώρο. Η μέθοδος είναι απλή και συνίσταται στη θανάτωση των μελισσιών, οι μέλισσες, τα πλαίσια με τον γόνο και τις προμήθειες καίγονται και θάβονται, ενώ οι κυψέλες και τα άλλα κινητά μέρη απολυμαίνονται. Το μέτρο αυτό έχει αρκετό οικονομικό κόστος. Για να αποφευχθεί η καταστροφή του ζωικού πληθυσμού συστήνεται η διπλή μετάγγιση του προσβεβλημένου από την ασθένεια μελισσιού. Διπλή μετάγγιση των ελαφρά προσβεβλημένων μελισσιών.Οι ενήλικες μέλισσες του προσβεβλημένου μελισσιού μεταγγίζονται αρχικά σε μια άδεια κυψέλη, ενώ

όλα τα πλαίσια με το γόνο και τις προμήθειες καταστρέφονται. Οι μέλισσες αφήνονται κλεισμένες στην κυψέλη για χρονικό διάστημα 2 -3 ημερών, στο διάστημα αυτό το μολυσμένο μέλι που έχουν στον πρόλοβο τους θα καταναλωθεί και οι σπόροι θα περάσουν στο πεπτικό σύστημα και με τα κόπρανά τους θα απομακρυνθούν και θα απορριφθούν στο περιβάλλον. Ο χρόνος αυτός θεωρείται απαραίτητος για να απομακρυνθεί το μεγαλύτερο ποσοστό των σπόρων που τυχόν υπάρχουν στο πεπτικό σύστημα των ενηλίκων μελισσών δεδομένου ότι οι ενήλικες μέλισσες δεν προσβάλλονται από την ασθένεια, λειτουργούν πε-ρισσότερο ως μέσο διασπορά της ασθένειας. Αν και η μέθοδος αυτή μπορεί να χαρακτηρισθεί οικονομική, γιατί διασώζεται ζωικό κεφάλαιο, εντούτοις είναι χρονοβόρα με καθόλου αξιόπιστα αποτελέσματα. Για διευκόλυνση της κατανάλωσης του αποθηκευμένου στον πρόλοβο των ενηλίκων μελισσών μελιού κατά τον σχηματισμό και εγκατάσταση του τεχνητού αφεσμού, στο μελίσσι δίδεται μια μαύρη κτισμένη κηρήθρα στην οποία οι μέλισσες αποθηκεύουν μεγάλο μέρος του μελιού. Στις 12-24 ώρες από την τοποθέτησή της, η κηρήθρα με το περιεχόμενό της απομακρύνεται και καταστρέφεται. Για να ελαττωθεί ο κίνδυνος διασποράς των σπόρων που δυνατό να περιέχονται

στο μέλι που οι μέλισσες φέρουν στον πρόλοβό τους είναι να δοθεί στο μελίσσι (αφεσμός) κατά την εγκατάστασή του στην αποστειρωμένη κυψέλη, τελάρο με μια λωρίδα από φύλλο κηρήθρας που θα χρησιμεύσει ως οδηγός για το κτίσιμο νέας κηρήθρας και τροφοδότηση με σιρόπι. Η πρώτη κτισμένη κηρήθρα ή κηρήθρες λιώνονται επειδή αυτές δυνατό να έχουν ρυπανθεί με σπόρους του παθογόνου παράγοντα, στη συνέχεια δίνονται οριστικά στον αφεσμό πλαίσια με λωρίδες ή ολόκληρα φύλλα άκτιστης κηρήθρας.

Το μέλι που προέρχεται από προσβεβλημένα από Αμερικανική Σηψηγονία μελίσσια και τα οποία δεν υπέστηκαν οποιαδήποτε φαρμακευτική αγωγή, αφαιρείται κανονικά από τις αντίστοιχες κηρήθρες, βράζεται και διοχετεύεται στην κατανάλωση αποκλειστικά για ζαχαροπλαστική χρήση. Οι σπόροι του παθογόνου παράγοντα είναι αβλαβείς για τον άνθρωπο. Η Χημειοθεραπεία: Ο Κανονισμός (ΕΚ) 470/2009 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου και ο Κανονισμός (ΕΕ) 37/2010 δεν αναφέρονται σε ανώτατα επιτρεπτά επίπεδα καταλοίπων κτηνιατρικών φαρμακευτικών προϊόντων, τα οποία χρησιμοποιούνται στις μέλισσες για την καταπολέμηση των ασθενειών του γόνου. Τα φαρμακευτικά αυτά σκευάσματα απαγορεύονται να χρησιμοποιούνται στη μελισσοκομεία. Ετήσιος έλεγχος όλων των μελισσοκομείων από την αρμόδια αρχή σε συνεργασία με τα οργανωμένα σύνολα των μελισσοκόμων.Απολύμανση/αποστείρωση του μελισσοκομικού υλικού και εφοδίων με όποια διαθέσιμα μέσα υπάρχουν για την κάθε περίπτωση.

Η καλώς νοούμενη πρόληψη της Αμερικανικής Σηψηγονίας είναι δυνατό να γίνει με τακτική ετήσια εργαστηριακή εξέταση δειγμάτων μελιού για τον εντοπισμό των σπόρων του παθογόνου παράγοντα. Η ταχύτητα εντοπισμού από το μελισσοκόμο του προσβεβλημένου μελισσιού και η έναρξη των ενδεικνυόμενων μελισσοκομικών χειρισμών συμβάλλουν στην επιτυχή αντιμετώπιση της ασθένειας.

Η συνήθεια της διατροφής των μελισσιών με τροφές του εμπορίου όπως ζαχαροζύμαρα και υποκατάστατα γύρης.

Η ανταλλαγή μεταξύ των μελισσιών των μελισσοκομείων των υγρών κηρηθρών και πατωμάτων που προέρχονται από διαφορετικά μελισσοκομεία. Διαχωρισμός, χρησιμοποίηση και αποθήκευση σε διαφορετικούς χώρους ή κατά τρόπο, ώστε να αποφεύγεται η ανάμειξη μεταξύ τους του μελισσοκομικού εξοπλισμού του κάθε μελισσοκομείου. Τα μέτρα απομόνωσης και ιχνηλασιμότητας του εξοπλισμού των προσβεβλημένων από Αμερικανική Σηψηγονία μελισσιών και μελισσοκομείων. Από την εμπειρία που αποκτήθηκε κατά την εφαρμογή του σχεδίου εκρίζωσης της Αμερικανικής Σηψηγονίας στη Νέα Ζηλανδία προέκυψαν τα παρακάτω συμπεράσματα τα οποία είναι αναρτημένα στην επίσημη ιστοσελίδα Beekeeping in NewZealand (www.beekeeping.co.nz/disease/).

1. Η Αμερικανική Σηψηγονία δεν μεταδίδεται εύκολα από μελίσσι σε μελίσσι. Για να αναπτυχθεί η ασθένεια σε ένα υγιές μελίσσι απαιτείται να τροφοδοτηθεί με μεγάλο αριθμό σπόρων (500 εκατομμύρια σπόροι στο λίτρο σιροπιού). Για να επιτευχθεί ο στόχος της εκρίζωσης της ασθένειας πρέπει να καταβληθεί προσπάθεια ώστε να μειωθεί ο αριθμός των σπόρων που υπάρχουν στο μελισσοκομικό εξοπλισμό και τα προϊόντα της κυψέλης γιατί είναι αδύνατη η εξάλειψη των σπόρων.

2. Εφαρμόζοντας τα ίδια μέτρα πολλοί μελισσοκόμοι κατάφεραν να έχουν εκριζώσει την ασθένεια από τα μελισσοκομεία τους, είναι δυνατό και οι άλλοι μελισσοκόμοι να πετύχουν το ίδιο αποτέλεσμα.

3. Υπήρχε η πεποίθηση ότι τα άγρια μελίσσια αποτελούν την πηγή διασποράς της ασθένειας γιατί είναι δύσκολο να εντοπιστούν και να επιθεωρηθούν. Ευτυχώς η άφιξη της βαρρόας και η καταστροφή τους, βοήθησε στο έργο της εκρίζωσης της Αμερικανικής Σηψηγονίας.

4. Η άφιξη της βαρρόας και τα προβλήματα καταπολέμησής της ανάγκασαν τους μελισσοκόμους να αναθεωρήσουν τη μελισσοκομική πρακτική. Μείωσαν τον αριθμό των μελισσοσμηνών που έχουν στη κατοχή τους και αναγκάστηκαν να επιθεωρούν τα μελίσσια τους συχνότερα και πιο προσεκτικά.

5. Λόγω του νησιώτικου χαρακτήρα της χώρας και της πιστής εφαρμογής της νομοθεσίας είναι δύσκολη η εισαγωγή νέων στελεχών του μικροβίου που προκαλεί την Αμερικανική Σηψηγονία.

6. Η μετάδοση της Αμερικανικής Σηψηγονίας είναι αποτέλεσμα της δραστηριότητας του μελισσοκόμου. Η συνεχής εκπαίδευση του μελισσοκόμου και η υιοθέτηση νέων πρακτικών στην εξάσκηση της μελισσοκομίας θα συμβάλει δυναμικά στη μείωση του αριθμού των προσβεβλημένων από Αμερικανική Σηψηγονία μελισσιών και εκρίζωση της ασθένειας.

7. Η συνέχιση της πρακτικής του εντοπισμού και της δια πυράς καταστροφής των προσβεβλημένων από την ασθένεια μελισσών μειώνει τον κίνδυνο διασποράς της ασθένειας. Η επιθεώρηση και ο εντοπισμός της ασθένειας στα αρχικά στάδια προσβολής προϋποθέτει πρόγραμμα επιθεωρήσεων των μελισσιών και εξοικείωση με τα συμπτώματα της ασθένειας. Η επιθεώρηση πρέπει να καλύπτει όλα τα μελίσσια και θα γίνεται από εκπαιδευμένους μελισσοκόμους σε συνεργασία με τις αρμόδιες αρχές.

8. Η εκπαίδευση των μελισσοκόμων πρέπει να είναι συνεχής καθώς και η συνεργασία μεταξύ των μελισσοκόμων και της αρμόδιας αρχής.

9. Ο εντοπισμός και η καταστροφή των προσβεβλημένων από την ασθένεια μελισσών αποτελεί ένδειξη ότι το πρόγραμμα εκρίζωσης εξακολουθεί να είναι αποτελεσματικό. Η χρυσή τομή της εφαρμογής του όλου προγράμματος είναι ο ισοζυγισμός της αναζήτησης, εντοπισμού και καταστροφής των προσβεβλημένων μελισσιών και της εφαρμογής όλων των μέτρων που ενδείκνυνται για τον περιορισμό της διασποράς της ασθένειας.

10. Η χρησιμοποίηση φαρμακευτικών ουσιών μόνο για την καταπολέμηση της Ευρωπαϊκής Σηψηγονίας θα αποτελέσει εμπόδιο στη εκρίζωση της Αμερικανικής Σηψηγονίας γιατί οι φαρμακευτικές ουσίες εμποδίζουν την εκδήλωση των συμπτωμάτων της ασθένειας με αποτέλεσμα να είναι δύσκολος έως αδύνατος ο εντοπισμός των προσβεβλημένων από Αμερικανική Σηψηγονία μελισσιών.

11. Η εμπλοκή των πολιτικών και των κομμάτων συμβάλλουν αρνητικά στη επίτευξη των στόχων του προγράμματος της εκρίζωσης της ασθένειας.

12. Όταν η διαχείριση της εφαρμογής του προγράμματος εκρίζωσης της ασθένειας δεν είναι η προβλεπόμενη και οι επιδιωκόμενοι στόχοι δεν έχουν επιτευχθεί τότε όλοι οι εμπλεκόμενοι αισθάνονται δυσαρέσκεια και χάνουν τον ενθουσιασμό τους.

13. Η υποβάθμιση από μέρους των συμμετεχόντων, σχετικά με την εκρίζωση της ασθένειας, της σοβαρότητας του παράγοντα διασποράς της ασθένειας και επικέντρωση μόνο στον εντοπισμό των προσβεβλημένων μελισσιών συμβάλει στη μερική αποτυχία του όλου προγράμματος.

14. Η εκρίζωση της ασθένειας σε όλη την επικράτεια της Νέας Ζηλανδίας είναι μάλλον δύσκολη υπόθεση, ο στόχος αυτός δυνατό να επιτευχθεί σε μικρές απομονωμένες περιοχές, εφαρμόζοντας λεπτομερείς επιθεωρήσεις σε όλα τα μελίσσια της περιοχής, έλεγχο των μετακινήσεων και των αγοραπωλησιών μελισσιών και μελισσοκομικού εξοπλισμού.

15. Εν κατακλείδι η εκρίζωση της Αμερικανικής Σηψηγονίας είναι δυνατό να επιτευχθεί από τους ίδιους τους μελισσοκόμους επαγγελματίες και ερασιτέχνες. Τα περισσότερα προσβεβλημένα από την ασθένεια μελίσσια εντοπίζονται και καταστρέφονται από τους ίδιους τους μελισσοκόμους, αλλά και η ασθένεια διασπείρεται από τους ίδιους τους μελισσοκόμους.

16. Η εμπλοκή οποιασδήποτε Αρχής δεν είναι δυνατό να υποκαταστήσει το ρόλο του μελισσοκόμου στη καταπολέμηση της ασθένειας, ο ρόλος της θα είναι υποστηρικτικός.

17. Η επιτυχία του προγράμματος εκρίζωσης της Αμερικανικής Σηψηγονίας στηρίζεται αποκλειστικά στον μελισσοκόμο και στην εφαρμογή της μελισσοκομικής πρακτικής.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

ΦΥΛΑΧΤΟΥ ΑΝΔΡΕΑΣ

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΦΩΤΟ